España se la juega – ‘tá an Spáinn ag dul sa tseans’ – an cheannlíne a bhí ar an nuachtán Catalónach El Periódico maidin Dé hAoine seo caite, tagairt don fheachtas olltoghcháin a seoladh go hoifigiúil ag meán oíche Déardaoin. Tá stádas na Catalóine agus na Catalóinise féin i lár an aonaigh sa bhfeachtas seo agus ceisteanna bunreachtúla agus féiniúlachta i measc na bpríomhábhar conspóide idir na páirtithe.
Níl áit níos fearr chun blaiseadh a fháil den nimh san aer ná an Chatalóin féin, áit a bhfuil aighneas binbeach faoin neamhspleáchas ag géarú le blianta beaga anuas. Is measa fós an scéal an uair seo agus páirtí den eite dheis antoisceach, Vox, ar tí suíocháin a fháil sa pharlaimint náisiúnta, an chéad uair ar tharla a leithéid ó d’éag an deachtóir Francisco Franco i 1975.
Seo é an tríú olltoghchán le ceithre bliana sa Spáinn, rud a léiríonn an ghuagacht pholaitiúil atá ann ó tháinig páirtithe nua de chuid na heite clé agus na heite deise ar an bhfód le dornán blianta. B’éigean don Phríomh-Aire Pedro Sánchez an toghchán a ghairm nuair a chaill sé vóta buiséid dhá mhí ó shin agus ba iad náisiúnaithe na Catalóine a chuir an bád go tóin poill. Níl Pedro Sánchez ina Phríomh-Aire ach ó Mheitheamh 2018 nuair a ghlac móramh den pharlaimint le rún mímhuiníne in Mariano Rajoy tar éis d’oifigigh ón Partido Popular (PP) a bheith ciontaithe i gcaimiléireacht.
Táthar ag géarú ar an easaontas idir an Spáinn agus an Chatalóin le fada, go háirithe ó reáchtáil rialtas na Catalóine an Generalitat reifreann neamhspleáchais in 2017 ar neamhchead do Mhaidrid. Thug póilíní na Spáinne faoi dhaoine agus iad ag vótáil, cuireadh riail dhíreach i bhfeidhm ar an gCatalóin agus d’imigh go leor dá ceannairí polaitiúla ar a dteitheadh ar an gcoigríoch nó cuireadh i bpríosún iad.
Tá ocht nduine dhéag ar a dtriail faoi láthair agus coireanna tromchúiseacha curtha ina leith: ceannairc, mí-úsáid acmhainní poiblí agus easumhlaíocht.
Aontachtóirí is ea príomhpháirithe polaitiúla uile na Spáinne cé go bhfuil difríochtaí sa chur chuige i leith na Catalóine. Baineann páirtithe na heite deise – PP, Ciudadanos (Cs) agus Vox – úsáid as dioscúrsa trodach i gcoinne na Catalóine agus maíonn siad go bhfuil na náisiúnaigh ag iarraidh an Spáinn féin a chur dá bonnaibh. Ar an eite chlé, maíonn an PSOE gur féidir stádas na Catalóine a leasú laistigh de shocrú bunreachtúil na Spáinne. Níos faide amach ar chlé is é Unidos Pomemos (UP) an t-aon pháirtí atá ar son reifreann a reáchtáil ina dtabharfaí rogha do mhuintir na Catalóine vótáil ar son an neamhspleáchais cé nach bhfuil siad féin ar a shon. Tá príomhpháirtithe na Catalóine féin – ERC ar chlé agus Junts per Catalunya sa lár – go láidir ar son an neamhspleáchais.
I bhforógra toghcháin an PP, gealltar go mbainfear go mór de stádas na Catalóinise má éiríonn leis an bpáirtí sa toghchán. Faoi dhlí nua teangacha, is í an Spáinnis a bheadh ina meán teagaisc feasta i scoileanna na Catalóine agus ina teanga oibre sa tseirbhís phoiblí. Is fada an PP agus Cs ag maíomh go mbíonn ‘síolteagasc’ ar son an neamhspleáchais ar siúl i scoileanna na Catalóine agus creideann siad go gcabhraíonn an tumoideachas Catalóinise leis sin. Is fada an eite dheis ag bagairt ar TV3, teilifís phoiblí na Catalóine chomh maith agus tá cath suimiúil eile faoi fhéiniúlacht agus teanga á fhearadh sna meáin chumarsáide.
Inné chuir ceannaire an PP sa Chatalóin, Cayetana Álvarez de Toledo – bean nach bhfuil focal Catalóinise aici – i leith TV3 go rabhadar páirteach in coup d’état aimsir an reifrinn.
Cé go bhfuil Catalóinis ag roinnt de bhaill an PP agus Cs sa Chatalóin, is annamh a úsáideann siad an teanga go poiblí sa pharlaimint ná sna meáin chumarsáide ar eagla go gceapfaí go rabhadar ar a son.
Cé gur baile mór turasóireachta an áit ina bhfuil an litir seo á scríobh agam, cloisim Catalóinis á labhairt go tréan ag óg agus aosta ann agus is treise í fós i mbailte agus i gcathracha eile seachas in Barcelona. Toradh díreach is ea é sin ar 40 bliain den normalització lingüistíca atá ar siúl ag an Generalitat ar son na Catalóinise agus a bhfuil tromlach an phobail ar a shon. Tá cáil dhomhanda ar an bpolasaí seo ar éirigh leis eolas forleathan ar an gCatalóinis a thabhairt don phobal uile agus is inspioráid é do ghluaiseachtaí ar son mionteangacha ar fud an domhain. Má chuirtear mianta na heite deise i bhfeidhm lagófar stádas na teanga go mór.
Tá an ghaoth i seolta na heite clé faoi láthair agus más léiriú cruinn ar mheon an phobail í an phobalbhreith is déanaí, bheadh comhrialtas idir PSOE agus Unidos Podemos gar go maith don sprioc.
D’fhéadfadh sé go mbeidh ar Sánchez dul i muinín eite chlé na Catalóine (ERC) arís chun an bhó a chur thar abhainn agus dá dtarlódh sé sin níor bhaol don Chatalóinis. Toisc go bhfuil an oiread páirtithe ar an eite dheis tá an baol ann go scoiltfear an vóta agus tá tacaíocht an PP tite go mór. Ach má éiríonn leis an gcárta histéireach Catalónach atá á imirt go láidir acu sa bhfeachtas seo, d’fhéadfaí buille millteach a bhualadh ar stádas na Catalóinise sa chóras oideachais agus sa saol poiblí.
